Het zenuwstelsel eenvoudig uitgelegd

Nadat je dit artikel gelezen hebt, heb je voldoende achtergrond om naar het volgende artikel te springen: "Basis time-out voor acute zelfzorg: stress managen door adem, lichaam en geest te richten".

Zenuwcellen en steuncellen

Ons zenuwstelsel bestaat uit zenuwcellen en steuncellen. De zenuwcellen (neuronen) vangen via de vijf zintuigen en via de receptoren in het lichaam prikkels op. Deze opgevangen prikkels worden vervolgens door de zenuwcellen naar voornamelijk de grote hersenen doorgestuurd.

Centrale zenuwstelsel en perifere zenuwstelsel

Ons zenuwstelsel bestaat uit het centrale zenuwstelsel en het perifere zenuwstelsel.

Het centrale zenuwstelsel omvat de grote hersenen, de kleine hersenen, de hersenstam en het ruggenmerg. De hersenen zitten veilig opgeborgen in de schedel. Het ruggenmerg loopt doorheen het wervelkanaal; het wordt goed beschermd door de wervelkolom.

Het perifere zenuwstelsel bestaat uit de hersenzenuwen en de ruggenmergzenuwen. Het perifere zenuwstelsel ligt buiten het centrale zenuwstelsel: de hersenzenuwen en de ruggenmergzenuwen treden buiten de schedel en de wervelkolom en brengen een verbinding tot stand met de buitenwereld via de zintuigen, de ingewanden, de spieren, de huid, ...

Het perifere zenuwstelsel verder onderverdeeld: het willekeurige en onwillekeurige zenuwstelsel

Het perifere zenuwstelsel brengt de opgevangen prikkels (sensorisch) naar het centrale zenuwstelsel. De hersenen gaan deze informatie vervolgens analyseren (integratief). Vandaaruit sturen de hersenen informatie naar de spieren en de klieren (motorisch).

Het perifere zenuwstelsel wordt onderverdeeld in enerzijds het willekeurige (somatische of animale) en anderzijds het onwillekeurige (autonome of vegetatieve of viscerale) zenuwstelsel.

Het willekeurige zenuwstelsel betreft bewuste processen en staat onder invloed van de bewuste wil. Bijvoorbeeld: we nemen een bewust besluit om ons hand van een hete kookplaat weg te trekken. Dit is een bewuste, somatomotorische reflex op het niveau van de skeletspieren.

Het onwillekeurige zenuwstelsel betreft onbewuste, automatische processen en zorgt voor onbewuste, visceromotorische reflexen ter hoogte van de klieren, het gladde spierweefsel van organen, bloedvaten, luchtwegen, ... en het dwarsgestreept hartspierweefsel. We kunnen met onze bewuste wil geen invloed uitoefenen op onze ademhaling, onze spijsvertering, de afgifte van hormonen, onze hartslag, onze darm- en blaasfuncties, ...

Het onwillekeurige (autonome) zenuwstelsel verder onderverdeeld: het (ortho)sympatische en het parasympathische zenuwstelsel

Het onwillekeurige, autonome zenuwstelsel is verder onderverdeeld in enerzijds de (ortho)sympathicus en anderzijds de parasympathicus. Beiden zijn afwisselend meer of minder actief en streven voortdurend naar een zekere balans of homeostase.

Het (ortho)sympathische deel versterkt de werking van het autonome zenuwstelsel. Dit sympathische deel van het autonome zenuwstelsel zorgt ervoor dat je lichaam in actie kan komen, dat je "vecht" of "vlucht", of dat je helemaal "verstijft" (fight, flight, freeze). Het lichaam wordt dus actiever en in een staat van gereedheid gebracht, bijvoorbeeld wanneer je een belangrijke meeting moet leiden, je een mondeling examen moet afleggen, je aangevallen wordt door een agressieve hond of wanneer je intensief sport. De bloedvaten naar de huid en de spijsverteringsorganen vernauwen, waardoor er meer bloed naar de spieren kan. Er gaat meer lucht naar je longen, je hartslag verhoogt, je spijsvertering vertraagt, ... Je bent klaar voor actie!

Dit is een normale fysiologische reactie en we hebben een zeker niveau van stress nodig om te kunnen functioneren. Aanhoudende, chronische stress werkt echter degeneratief in op het lichaam en de geest.

Het parasympathische deel remt de werking van het autonome zenuwstelsel af. Het brengt het lichaam tot rust. In deze rusttoestand kan het lichaam zich herstellen en regenereren. De parasympathicus wordt enkel actief wanneer er geen spanning aanwezig is: wanneer we slapen, de spijsvertering actief is, we rustig in de zetel zitten, of wanneer we een ontspannende yogales volgen. Wanneer de parasympathicus actief is, krijgen maag en darmen de benodigde stoffen om je voedsel te verteren en de darmperistaltiek op gang te brengen, vertraagt je hartslag, verwijden de bloedvaten, ... Het hele lichaam komt tot rust.

Hier wordt duidelijk dat in een toestand van verhoogde stress het sympathische systeem de overhand krijgt.

En hoewel de ademhaling een onwillekeurig, autonoom proces betreft, kunnen we via onze bewuste wil onze ademhaling beïnvloeden om lichaam en geest (en het actieve deel van ons zenuwstelsel, namelijk de sympathicus) tot rust te brengen en om stress en stresssymptomen te verminderen/managen!

Hoe je dit doet, lees je in het artikel "Basis time-out voor acute zelfzorg: stress managen door adem, lichaam en geest te richten".