Stress begrijpen: De fysiologie van stress

Om onderstaand artikel goed te begrijpen, kan het nuttig zijn om ter voorbereiding eerst een ander artikel te lezen: "Het zenuwstelsel eenvoudig uitgelegd".

Wanneer zich een stressvolle situatie voordoet (gevaar, fysieke arbeid/lichamelijke inspanning, woede, een belangrijke presentatie, angst, een job interview, een examen, ...), zetten onze hersenen 2 systemen in werking.

De "snelle route"

De hersenen ontvangen perifere sensorische prikkels van buitenaf die op een "stresssituatie" of "gevaar" duiden. De (ortho)sympathicus, dat als "gaspedaal" functioneert voor onze autonome lichaamsfuncties, wordt door de hersenen aangespoord om ons lichaam in een staat van gereedheid te brengen.

In het binnenste gedeelte van de bijnieren, het bijniermerg, worden de hormonen adrenaline en noradrenaline geproduceerd en afgegeven aan het bloed. De bijnieren zijn hormonale (endocriene) klieren die bovenop de nieren onder het middenrif liggen en die niets met de nieren te maken hebben.

Hierdoor:

- Verhoogt de hartslag
- Versnelt de ademhaling
- Neemt de alertheid toe
- Breekt het zweet je uit
- Stijgt je bloeddruk
- Neemt de doorbloeding naar spieren, hart en hersenen toe
- Trekt het bloed weg uit je huis en spijsverteringsstelsel
- Verwijden je pupillen zich

Dit gebeurt allemaal razendsnel. Het lichaam is klaar voor de "vecht-vlucht" reactie. Dit is een primitieve, noodzakelijke overlevingsreactie die in ons systeem geprogrammeerd staat. Hierdoor mobiliseer je al je krachten, kan je een stressvolle situatie beter het hoofd bieden, en kan je op een snelle en adequate manier reageren.

Zowel adrenaline als noradrenaline hebben we nodig om normaal te kunnen functioneren. Alles moet echter in balans blijven: teveel is niet goed, te weinig ook niet. Het is ook van belang om voldoende rust- en herstelmomenten in te bouwen in ons leven zodat we niet steeds gejaagd leven.

De "trage route"

Enkele minuten later wordt er in opdracht van de hypofyse het stresshormoon cortisol aangemaakt in het buitenste gedeelte van de bijnieren, de bijnierschors. Hierdoor verhoogt het bloedsuikergehalte, zodat er onmiddellijk extra energie vrijkomt om met een stressvolle situatie om te gaan. De productie van cortisol gebeurt trager dan de aanmaak van adrenaline.

De hypofyse is een hormonale klier in de hersenen die bepaalde hormonen produceert waardoor weer andere klieren op hun beurt gestimuleerd worden om specifieke hormonen af te geven. In dit geval produceert de hypofyse het ACTH-hormoon wat op zijn beurt de hormoonvorming in de bijnierschors stimuleert.

Het onvermogen om stress fysiek te ontladen en het chronische karakter van stress

Stress is een normale reactie van het lichaam. Men spreekt in dat geval van gezonde stress die ons tijdelijk aanspoort om in actie komen, om efficiënt te zijn, goed te presteren en gepast en adequaat te reageren.

Houdt stress echter te lang aan en neemt het chronische proporties aan, dan spreken we van ongezonde stress waarbij het bloed beduidend meer cortisol gaat bevatten.

Bovendien gaat de oorspronkelijke stressreactie terug op situaties waarbij bijvoorbeeld een oermens geconfronteerd werd met een wild dier en vliegensvlug moest vluchten of het wild dier te lijf gaan om zijn eigen leven te redden. De stress kende een fysieke ontlading en de stresshormonen werden afgebroken waarna men zich kon ontspannen om te herstellen van deze tijdelijke stresssituatie.

In onze hedendaagse maatschappij treedt deze "vecht of vluchtreactie" nog steeds in werking, maar deze heeft zich niet aangepast aan onze moderne tijd. Of beter gezegd: het leven dat we vandaag leiden, is onnatuurlijk en niet aangepast aan de intelligentie van ons lichaam. Vandaag hebben we voornamelijk te maken met psychische en sociale stress waarbij een fysieke ontlading uitblijft door onze sedentaire leef- en werkwijze.

De hedendaagse stresssituaties zijn van die aard dat men niet meer fysiek kan of moet vluchten of vechten. De (psychische of sociale) stress kent geen fysieke ontlading en deze stress blijft dus gevangen zitten in het lichaam, waarbij het vaak zelfs cumuleert door aanhoudende stress. Door deze aanhoudende stress blijft er nog weinig tijd over om te rusten en te herstellen. De stress stapelt op en dit zorgt voor een stijgend gehalte aan ongezonde stress.

Dit put het lichaam uit en kan op termijn voor uiteenlopende klachten zorgen zoals een verzwakte immuniteit, hoofdpijn, verminderde vruchtbaarheid, hoge bloeddruk, prikkelbaarheid, vermoeidheid, verminderd libido, afbraak van spierweefsel, concentratieproblemen, drang naar zoet en zout, drang naar sigaretten of alcohol, slapeloosheid, risico op diabetes type 2, verhoogd risico op hart- en vaatziekten, een slecht functionerende spijsvertering, .... Stressklachten kunnen tevens een voorbode zijn van een burn-out waarbij het lichaam helemaal leeg geraakt.

Ga verder naar het artikel "Basis time-out voor acute zelfzorg: Stress managen door adem, lichaam en geest te richten" om alvast met een basisoefening aan de slag te gaan voor acute stressmanagement.